معرفی کامل ساز دونلی

مقدمه 

«نَل» در بلوچی یعنی نی. این ساز شامل دو نی است که نوازنده هر دو را هنگام نواختن در دهان خود قرار می‌دهد. نوع زبانه و شیوۀ دمیدن در دونلی مانند فلوت‌ ریکوردر است و برخلاف تک‌نی که با نفس‌گیری مرتب نواخته می‌شود، به صورت ممتد و نفس‌برگردانی اجرا می‌شود؛ به این معنی که هنرمند با یک نی عمل دم و در نی دیگر بازدم را انجام می‌دهد و می‌تواند بی‌وقفه بنوازد. 

جنس 

جنس این ساز از چوب است و لوله‌های صوتی بلند آن نر و ماده‌اند و ممکن است اندازۀ آنها یکسان نباشد و کوتاه و بلند باشند. نی‌های مضاعف این ساز به ‌هم متصل نیستند. لولۀ صوتی نر برای اجرای واخوان (آوا یا هارمونی پیوسته و مداومی که نقش همراهی دارد) و لولۀ صوتی ماده برای اجرای ملودی است.

لولۀ صوتی ماده، دَه سوراخ دارد که فقط روی شش سوراخ انگشت‌گذاری می‌شود. لولۀ صوتی نر نیز هفت سوراخ دارد و روی هیچ‌کدام انگشت‌گذاری نمی‌شود. سوراخ‌های لولۀ صوتی نر برای ایجاد واخوان‌های گوناگون است و بنا بر نیاز، آنها را با موم مسدود می‌کنند. لوله‌های صوتی دونلی در پشت، سوراخ صوتی ندارند.

کابرد

این ساز را معمولاً در ذکرهای گواتی، انواع مقام‌های زهیروک و لیکو و ترانه‌های سَوت به کار می‌برند. دونلی گاهی به صورت تک‌نوازی و گاهی با همراهی یک تمبورک و یک دهلک نواخته می‌شود.

نوزانده

دونلی که به نام‌های «دونِی»، «دونای» و «دونَل» نیز شناخته می‌شود، از اختصاصی‌ترین سازهای موسیقی نواحی بلوچستان است. مشهورترین نوازندۀ این ساز در ایران استاد شیرمحمد اسپندار است.