همایون (دستگاه موسیقی)
مقدمه
دستگاه همایون یکی از دستگاه‌های ردیف موسیقی ایران است.
دستگاه همایون از نظر فواصل، دانگ اولش به دستگاه شور نزدیک است و از طریق گوشه‌های دیگرش امکان پرده‌گردانی به دستگاه‌های نوا، سه‌گاه و چهارگاه را نیز فراهم می‌کند. آواز شوشتری و آواز بیات اصفهان نیز از ملحقات این دستگاه به‌شمار می‌آیند. از دیگر گوشه‌های مهم این دستگاه می‌توان به گوشهٔ «بیداد» اشاره کرد.
دستگاه همایون به خاطر احساس شاهانه و اشرافی‌اش شناخته می‌شود.
تاریخچه
ریشهٔ نام این دستگاه، واژهٔ «هماگون» است که معنای فرخنده یا خجسته دارد. عبدالقادر مراغی موسیقی‌شناس قرن نهم هجری از همایون به عنوان یکی از شعبات بیست‌وچهارگانه نام برده‌است که شامل برخی نغمه‌های مقام زنگوله و برخی نغمه‌های مقام رهاوی است؛ اما فواصل آن شعبه و آنچه امروزه به عنوان دستگاه همایون شناخته می‌شود مطابقت ندارد و نمی‌توان آن را منشأ دستگاه همایون شمرد.
ساختار
احساس
روح‌الله خالقی آواز همایون را چنین توصیف کرده‌است: باشکوه، مجلل و آرام، و در عین حال مؤثر و جذاب و دلربا و زیبا. وی همایون را معجونی از تمام عواطف و صفات روحانی علی دانسته که به مثابه اسمش، همایون است.به همایون حالتی شاهانی و اشرافی نسبت داده‌اند، و این که علی‌رغم این حالتش زمینه اجرای لالایی‌ها و ترانه‌های زورخانه‌ای نیز هست را از ویژگی‌های منحصر به فرد این دستگاه برشمرده‌اند. داریوش صفوت از همایون به عنوان دستگاهی «عجیب» یاد می‌کند که می‌تواند همزمان حس خوشبختی و غم را برانگیزد. وی گوشهٔ ساقی‌نامه را (که در انتهای دستگاه همایون یا ماهور اجرا می‌شود) دارای حالتی قدسی توصیف کرده‌است.
