دستگاه نوا

نوا یکی از دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است. این دستگاه در مقام نوا ریشه دارد و بیشتر درجاتش نیز با مقام قدیمی نوا مطابقت دارد.
دستگاه نوا

مقدمه

نوا یکی از دستگاه‌های موسیقی سنتی ایرانی است. این دستگاه در مقام نوا ریشه دارد و بیشتر درجاتش نیز با مقام قدیمی نوا مطابقت دارد. از نظر فواصل، دستگاه نوا رابطهٔ تنگاتنگی با دستگاه شور دارد و بسیاری از گوشه‌هایش نیز در مایهٔ شور هستند. این امر و برخی دلایل دیگر باعث شده که گاهی نوا را جزو متعلقات دستگاه شور در نظر بگیرند، اما بیشتر ردیف‌دانان نوا را یک دستگاه مستقل و جزو دستگاه‌های هفت‌گانهٔ اصلی می‌دانند. همچنین نوا ارتباط نزدیکی به آواز بیات اصفهان دارد و از نظر فواصل به گام کوچک نظری (مینور تئوریک) در موسیقی کلاسیک غربی نیز نزدیک است.

در ردیف موسیقی ایرانی گوشه‌های متعددی برای دستگاه نوا ذکر شده که بسیاری از آن‌ها دست کم در یک دستگاه دیگر نیز طبقه‌بندی می‌شوند. مهم‌ترین گوشه‌های دستگاه نوا عبارتند از: گردانیه، بیات راجه، نهفت، گوشت، نیشابورک، خجسته، عراق، عشاق، حسینی، بوسلیک، نیریز، رهاوی، ناقوس، و تخت طاقدیس. برخی از این گوشه‌ها زمینهٔ پرده‌گردانی به دستگاه‌های دیگر، به‌ویژه دستگاه شور را فراهم می‌کنند و حتی گاهی در انتهای اجرا فرود به مایهٔ اصلی دستگاه نوا صورت نمی‌گیرد. برخی از آثاری که در دستگاه نوا ساخته شده‌اند عبارتند از: آلبوم‌های چهره به چهره، نوا، مرکب‌خوانی، نی‌نوا و بی تو بسر نمی‌شود.

تاریخچه و نام

در موسیقی قدیم ایران که مبتنی بر مقام‌ها بود، یکی از مقام‌های اصلی نوا نام داشت.درجات این مقام با درجات گام کوچک نظری (مینور تئوریک) در موسیقی کلاسیک غربی متناظر بودند.برای این مقام دو شعبه نام برده می‌شد که یکی نوروز خارا نام داشت و دیگری ماهور.نام نوا حتی پیش از آنکه مقام‌های موسیقی به شکلی که در مکتب منتظمیه طبقه‌بندی شد، تکوین یابند نیز، در متون مربوط به موسیقی آمده‌است. اولین اشاره به آن نیز توسط ابن سینا در کتاب شفا صورت گرفته که در آن وی از اصفهان و سلمک نیز نام برده‌است.

دستگاه نوا نیز باقی ماندهٔ همان مقام نوا دانسته می‌شود اما امروزه نوا را همانند دستگاه شور و متعلقات آن با فواصل شور می‌نوازند؛ به این شکل که درجهٔ ششم مقام نوا در شکل دستگاهی کنونی‌اش، ربع پرده بالاتر از جایی اجرا می‌شود که در مقام نوا تعریف می‌شد. فرهاد فخرالدینی معتقد است که این تحریف و تغییر به مرور از دورهٔ قاجار به وجود آمده و در به شکل امروزی تثبیت شده است. البته، امروزه نوازندگان تنبور و دوتار در کرمانشاه و خراسان نوا را با همان فواصل قدیم می‌نوازند و آن را به همان شکل کهنش حفظ کرده‌اند. همچنین فواصل گوشهٔ کنونی نهفت در دستگاه نوا، با فواصل مقام قدیم نوا دقیقاً منطبق است.

ساختار

در دستگاه نوا نت پایه در میانهٔ مجموعه‌ای از درجات قرار می‌گیرد که معرف دستگاه هستند. نتی که یک درجه بمتر است (یعنی نت زیرپایه، یا درجهٔ دوم زیر نت پایه) معمولاً نت آغاز است و یک درجه پایین‌تر از آن (یعنی درجهٔ سوم زیر نت پایه) نت ایست دستگاه است. آخرین مورد یک نت ریزپرده‌ای است و فاصله‌اش با نت پایهٔ دستگاه به اندازهٔ یک سوم نیم‌بزرگ است. گسترهٔ صوتی دستگاه در مدار اصلی‌اش شامل دانگی بالاتر از نت پایه و دانگ بمتر از نت پایه است.

از آنجا که فواصل نوا و شور یکسان هستند، ساختار نوا را می‌توان در تناسب با شور نیز توصیف کرد. از این دیدگاه، شاهد نوا روی درجهٔ چهارم شور قرار دارد و نت ایست آن روی درجهٔ دوم شور.

بازخوردها


    لطفاً برای ارسال نظر ابتدا وارد حساب کاربری خود بشوید
    اگر تاکنون ثبت نام نکرده اید ، روی این لینک کلیک کنید