معرفی ساز سیتار

مقدمه

سیتار سازي زهي از خانواده لوت است كه در شمال هند، پاكستان و بنگلادش رايج است. معمولاً طول اين ساز 1.2 متر طول و يك بدنه كدويي شكل (gourd) دارد، اين ساز داراي يك دسته چوبي توخالي، عريض، كشيده، گوشيهاي جلويي و كناري و 20 پرده خميده متحرك است. سيم‌هاي اين ساز فلزي هستند و معمولاً داراي پنج سيم ملودي، يك يا دو سيم واخوان براي تاكيد روي ريتم يا پالس و سيزده سيم كمكي (sympathetic strings) زير پرده‌ها در دسته كه روي نت‌هاي راگا (Raga) (چهارچوب اجراي ملوديك) كوك مي‌شوند. پرده‌هاي محدب فلزي در طول دسته بسته شده‌اند كه به آنها اجازه حركت تا حد مورد نياز را مي‌دهد. Sitar اغلب يك گورد تشديدكننده (رزونانسي) زير انتهاي گوشي‌ها در دسته دارد. اين امر وزن ساز را را متعادل مي‌سازد و هنگاميكه اين ساز نواخته نمي‌شود به نگه داشتن ساز كمك مي‌كند. موسيقي‌دانان غالباً سیتار را در حالت نشسته با زاويه 45 درجه روي ران‌ها نگه مي‌دارند. سيم‌ها با يك زخمه سيمي كه در انگشت راست پوشيده مي‌شود، كنده مي‌شوند در حاليكه دست چپ روي سيم‌ها با يك فشار ظريف يا مابين پرده‌ها عمل مي‌كند و سيم‌ها به كنار كشيده مي‌شوند.

تاریخچه

كلمه Sitar از كلمه فارسي سه‌تار به معناي سه‌سيم گرفته شده است. به نظر مي‌رسد اين ساز از نسل لوت‌هاي داراي دسته بلند است كه از آسياي مركزي به هند آورده شدند. Sitar در قرن‌هاي 16 و 17ام رونق يافت و شكل كنوني خودش را در قرن 18ام پيدا كرد. امروزه اين ساز، ساز غالب در موسيقي هندوستان است كه به عنوان يك ساز تكنوازي با تمبورا (لوت داراي واخوان) و تبلا (درامز) و در انسامبل‌ها (گروه‌هاي موسيقي) و همچنين كاتاك (kathak) – دراماي رقص در هند شمالي  بكار مي‌رود. دو مدرسه مدرن سیتاردر هند راوي شانكار (Ravi Shankar) و ولايت خان (Vilayat Khan) هستند كه هر يك سبك خاص خودشان در نواختن اين ساز، نوع خاص Sitar خودشان (متفاوت در اندازه، شكل و تعداد سيم‌ها و غيره) و سيستم كوك و تنظيم خاص خودشان را دارند.      

ساختار ساز سیتار؛

Bada ghoraj در ساز Sitar؛

خرك اصلي ساز: بطور سنتي اين قسمت از استخوان يا اخيراً از ابوني يا پلاستيك پلي‌متيلين درلين (Delrin) ساخته شده است. پايه‌ها معمولاً از چوب ساخته شده، سيم‌ها بويژه سيم baj tar سطح خرك را به مرور زمان مي‌سايند، گه گاهي نياز به كار دارد (جاواري) تا صداي مناسب را برگرداند. جاواري هنر سختي است و افراد ماهر در اين كار احترام زيادي برخوردارند. در سیتارهاي كربني خرك‌ها از مواد كامپوزيتي فوق‌العاده سخت ساخته شده‌اند كه خودبه‌خود روان‌كاري شده و در مقابل خراش بسيار مقاوم هستند.

Baj Tar در ساز Sitar؛

باج تار (Baj Tar) سيم اصلي نواختن ساز است. اين سيم تقريباً در ميانه دسته قرار دارد تا meendها يا bending كه تكنيك اصلي استفاده شده در موسيقي Sitar براي تقليد صداي انسان است.

Baj Tar Kunti در ساز Sitar؛

گوشي (گيره تنظيم‌كننده) سيم اصلي است.

Chikari Kunti در ساز Sitar؛

گوشي سيم چيكاري. اين گوشي‌ها معمولاً در اندازه و شكل يكساني با گوشي‌هاي سيم اصلي هستند.

Chikari mogara در ساز Sitar؛

چيكاري موگاراها پست‌هاي كوچكي هستند كه سيم‌هاي چيكاري را نگه مي‌دارند.       

Chikari Tar در ساز Sitar؛

چيكاري تارها سيم‌هاي چيكاري هستند. كه بسيار نزديك به يكديگر در يك گروه سه‌تايي قرار دارند و به صورت يك دسته سيم نواخته مي‌شوند، هدف استفاده از اين سيم‌ها به عنوان سيم‌هاي واخوان است. نواختن (مضراب زدن) اين سيم‌ها الگوهاي مختلفي دارد كه هر زمان به صورت يك در ميان با باج تار نواخته مي‌شوند، اجازه نواختن نت‌هاي پيچيده را مي‌دهد.   

Chota ghoraj در ساز Sitar؛

چوتا گوراج خرك سيم كمكي است.

Dandi در ساز Sitar؛

دسته يا گردن ساز است. اين قسمت توخالي است و در صداي Sitar به واسطه آنكه صدا در داخل آن مي تواند تشديد شود نقش دارد. دسته هاي سي تارهاي سنتي معمولاً از يك قطعه يكدست چوب ساج يا چوب تون (سرو يا سدر قرمز) ساخته مي شود و به همين دليل در طي زمان در معرض خمش و تاب برداشتن مي‌شود. به دليل ساختار توخالي دسته، برخلاف گيتار در داخل آن نمي‌توان truss rod نصب كرد. عدم توجه به دندي يا تغييرات شديد آب و هوايي مي‌تواند قابليت نواختن این ساز را از بين ببرد. ويژگي سيتارهاي كربني يك دسته/ بدنه (تومبا) يكپارچه ساخته شده از فيبر كربني است. كه اين امر سبب حفظ شكل مستقيم دسته ها در طي هزار سال مي‌شود.

Kadu ka tumba در ساز Sitar؛

بدنه ساز است كه بطور سنتي از يك gourd خشك شده بزرگ ساخته شده است. معمولاً اين بدنه ها به شدت شكننده هستند و مراقبت زيادي بايد براي حفاظت آنها در مقابل ضربات و افتادن صورت گيرد. سيتارهاي كربني دسته/بدنه (تومبا) يكپارچه‌اي دارند كه از فيبر كربني تشكيل شده‌اند كه صدمات مختلف روي آنها تأثير نمي‌گذارد.      

كونتي (kunti) در ساز Sitar؛

كونتي همان گوشي‌ها هستند. كه معمولاً از  چوب‌هاي خراطي شده (spun wood) ساخته شده‌اند.

Lakadi ka tumba در ساز Sitar؛

تومباي يا محفظه رزونانسي بالايي است كه از يك gourd‌ ديگر ساخته شده و هدف از حجم و رزونانس بخشيدن به صدا است. همه سيتاريست‌ها يا سازندگان Sitar تومباي بالايي را بكار نمي‌برند.  

Langot در ساز Sitar؛

زهگير ساز است كه بدنه اصلي را در مقابل محل اتصال سيم‌ها حفظ مي‌كند. اين امر سبب افزايش مقاومت بدنه در مقابل تنش‌هاي شديد ناشي از سيم‌هاي سيتار مي‌شود.

Meru در ساز Sitar؛

همان شيطانك يا استخواني (nut) است.

پاردا (Parda) در ساز Sitar؛

پاردا همان پرده‌هاي ساز هستند. به منظور قرارگيري پرده‌ها روي دسته و بالاي سيم‌هاي كمكي اين پرده‌ها خميده هستند كه خميده كردن سيم‌ها را از ميان آنها آسان مي‌سازد. اين پرده‌ها معمولاً با سيم‌هايي قوي به دسته متصل مي‌شوند، كه به آنها اجازه حركت به سمت بالا و پائين روي دسته براي تنظيمات يا كوك‌هاي مختلف را مي‌دهد.

Pickguard در ساز Sitar؛

Pickguard‌ يك قطعه تزئيني است كه براي پنهان كردن محل اتصال دسته و بدنه استفاده مي‌شود كه معمولاً به نحو استادانه‌اي با طرح‌هاي گل‌هاي قلم‌زني شده تزئين شده است. سيتارهاي كربني در اين قسمت يكپارچه‌اند، اين نوع سيتارها مي‌توانند بدون pickguard ساخته شوند ولي براي زيبايي معمولاً اين قسمت همچنان در اين نوع سيتارها نيز وجود دارد.        

تبلي (tabli) در ساز Sitar؛

تبلي صفحه صداي اصلي ساز است. همراه با جاواري، اين قطعه بزرگ‌ترين تاثير را روي صداي اين ساز دارد. بطور سنتي تبلي از يك قطعه چوب ضخيم ساج يا tun ساخته مي‌شود. تبلي‌هاي سيتارهاي كربني از فيبرهاي كربني ساخته شده‌اند و داراي يك طرح داخلي اختصاصي است كه شبيه تبلي‌هاي چوبي باشد.

تار (Tar) در ساز Sitar؛

تار همان سيم سیتار است.

تار گاهان (Tar Gahan) در ساز Sitar؛

راهنماي سيم كه در امتداد سيم‌هاي اصلي قرار مي‌گيرد و سيم‌ها را به سمت شيطانك هدايت مي‌كند. 

TarafKunti در ساز Sitar؛

گوشي هاي سيم‌هاي كمكي ساز هستند.

TarafMogara در ساز Sitar؛

واشرهاي حفاظتي دندي (دسته سيتار) براي سيم‌هاي كمكي هستند. 

TarafTar در ساز Sitar؛

سيم‌هاي كمكي سیتار هستند. اين سيم‌ها معمولاً بر روی نت‌هاي راگا كوك مي‌شوند و هر زمان كه pitch‌ سيم نواخته شود، شروع به نواختن مي‌كنند. همين سيم‌هاي كمكي به سيتار صداي متمايز طنين‌دار و رزونانسي را مي‌دهد.

TardaniMogara در ساز Sitar؛

پست‌هاي زهگير هستند كه انتهاي چرخشي سيم‌ها را نگه مي‌دارند.