معرفی کامل تشمال(بختیاری)

مقدمه 

تُشمال نامِ نوازندگان محلیِ بختیاری‌ها است. تشمال‌ها در ایلِ بختیاری در مناسبت‌های گونه گون ازجمله در مراسم عروسی، مراسم عزا، مراسم ختنه پسران و جنگ‌ها می‌نواختند. به روشِ نواختنِ موسیقی در مراسمِ عزا که به روشِ محزونی است اصطلاحاً چپ گفته می‌شود و در چنین مواقعی می‌گویند تشمال چپ می‌نوازد. تشمال نوازندگان به نامی همچون قپونی و د ر حال حاضر استادانی همچون نورالله مومن نژاد و مرتضی قاسمی و ... این نوازندگی را رواج خواهند داد.

واژه شناسی

واژهٔ تشمال در زبان بختیاری به سه معنی به کار رفته‌است. یکی از آنها اشاره به نام یکی از طوایف بختیاری است که به این طایفه تشمال گفته می‌شود یکی دیگر از معانی برای نامیدن بزرگان استفاده میشده مثلا در طایفه زلکی،ولی کاربرد مصطلحِ آن به معنی نوازندهٔ محلی است. در برخی مناطق به تشمالها خطیر، مهتر و میشکال هم می‌گویند. این واژه به شکل توشمال هم نوشته می‌شود.توشمال یا تشمال یا تشمعیل واژه ای مغولی است که پس از تسلط مغولان بر ایران وارد زبان فارسی گردید. علامه دهخدا در فرهنگ دهخدا کلمه توشمال را چنین تعریف کرده‌است:« توشمال یعنی خوان سالار ، خوان = سفره ، سالار = رئیس و مسئول ، پس توشمال یعنی مسئول سفره. در زبان گرجی به محل آشپزخانه توشمالی گفته می‌شود.

در بختیاری به نوازندگان محلی نیز توشمال می گویند.

سازها

آلات موسیقی تشمال‌ها بسیار ساده و شامل کَرنا (سُرنا) و دُهُل (طبل) است. دهل از پوست گوسفند و توسط خود آن‌ها ساخته می‌شود. تشمالها دو نوع کرنا دارند. از نوع بزرگ در عروسیها و از نوع کوچک آن که به ساز چپی مشهور است، در عزاداریها استفاده می‌کنند.

گذران زندگی

تشمال‌ها بجز نوازندگی، کارهای خدماتی مانند کمک در برگزاری مراسم عزاداری و عروسی، ختنه کردن، آرایشگری، و کشیدن دندان را نیز انجام می‌دادند. در هنگام برگزاری عروسی و عزا علاوه بر ساززدن، از مهمانها پذیرایی می‌کردند. آن‌ها علاوه بر عروسی و عزاداری در مراسمی مانند ختنه سوران ساز هم می‌زدند.

تشمال‌ها اگرچه زمین برای کشاورزی در اختیار نداشتند ولی با کار و شغل خود در خدمت ایل بودند. برخلاف امروز برای انجام مراسم مختلف، دستمزدی نمی‌گرفتند و درآمد آن‌ها تنها سهمی بود که در آخر سال از محصول نصیبشان می‌شد یا آنچه تحت عنوان شاباش و انعام از مدعوین می‌گرفتند. هرفت در گذشته تشمال‌های هر طایفه دارای سهمی از محصول بودند که به آن بُری (bori) گفته می‌شد. بری در لغت به معنی حقوق و مستمری است. بخشی از گندم و جو برداشتی، سهم آن‌ها بود و بختیاری‌ها با میل و رغبت تمام آن را پرداخت می‌کردنند.

هم اکنون تشمال یکی از تیره‌های طایفهٔ زراسوند است.